અને પછી એ દિવસ પણ આવ્યો જ્યારે નફાની વહેંચણી કરવાની હતી. મંગળે હિસાબ કર્યો. નફો ધારણા કરતાં ઘણો વધારે થયો હતો. શેઠ ધનસુખલાલનો ૧૦ ટકા હિસ્સો પણ એક મોટી રકમ થતી હતી. આટલી મોટી રકમ તેણે ક્યારેય એકસાથે જોઈ ન હતી.
અચાનક તેના મનમાં એક શેતાની વિચાર પ્રવેશ્યો. ‘આ નફો મેં મારી દિવસ-રાતની મહેનતથી કમાયો છે. શેઠ ધનસુખલાલે શું કર્યું? તેમણે તો માત્ર એક તક આપી. શું તેઓ આ નફાના ૧૦ ટકાના હકદાર છે? બિલકુલ નહીં! બધી મહેનત તો મેં કરી છે!’
મંગળના મનમાં લોભ અને સ્વાર્થ ઘર કરવા લાગ્યા. તેણે નક્કી કર્યું કે તે શેઠને તેમનો ભાગ નહીં આપે.
નિયત સમયે શેઠ ધનસુખલાલ પોતાનો ૧૦ ટકા હિસ્સો લેવા માટે આવ્યા. મંગળનો ચહેરો જોતા જ શેઠને કંઈક અજુગતું લાગ્યું.
“કેમ મંગળ, હિસાબ તૈયાર છે ને?” શેઠે શાંતિથી પૂછ્યું.
મંગળે મોઢું બગાડ્યું, ચહેરા પર ખોટી ચિંતા બતાવી અને કહ્યું, “શેઠજી, હજી થોડો હિસાબ બાકી છે. આ મહિને થોડું નુકસાન ગયું છે. થોડા લોકો પાસેથી ઉઘરાણી બાકી છે. જરા સેટિંગ કરતા વાર લાગશે.” તેણે જુદા જુદા બહાના બનાવીને શેઠને તેમનો ભાગ આપવાનું ટાળવાનું શરૂ કર્યું.
શેઠ ધનસુખલાલ અનુભવી વેપારી હતા. તેમને ખબર હતી કે મંગળનો વેપાર કેટલો સારો ચાલી રહ્યો છે. “મંગળ, મને ખબર છે કે તને કેટલો નફો થયો છે. તો પછી મારો હિસ્સો આપવામાં કેમ આનાકાની કરી રહ્યો છે?” શેઠના અવાજમાં સહેજ કડકાઈ આવી.
હવે મંગળમાં છૂપાયેલો લોભ ખુલ્લી રીતે બહાર આવ્યો. તેણે સીધેસીધું કહી દીધું, “આપ આ નફાના હકદાર નથી! બધી મહેનત મેં કરી છે. આપે તો માત્ર તક આપી હતી!”
વિચારો… જો શેઠ ધનસુખલાલની જગ્યાએ આપણે હોત અને મંગળ પાસેથી આવો જવાબ સાંભળત, તો આપણે શું કરત? આપણી પહેલી પ્રતિક્રિયા શું હોત? કદાચ ગુસ્સો, કદાચ દુઃખ, અને કદાચ એ વ્યક્તિ પરનો વિશ્વાસ ઊઠી જાત જેને આપણે મદદ કરી.
બસ, આવી જ રીતે… આ વાર્તા આપણને જીવનનો એક અણમોલ પાઠ શીખવે છે. વિચારો કે ભગવાને આપણને શું આપ્યું છે? જીવન આપ્યું, જેના વિના કંઈ શક્ય નથી. હાથ-પગ આપ્યા જેનાથી આપણે કર્મ કરી શકીએ. આંખો આપી જેનાથી દુનિયા જોઈ શકીએ, કાન આપ્યા જેનાથી સાંભળી શકીએ, બુદ્ધિ આપી જેનાથી સમજી શકીએ, બોલવા માટે જીભ આપી, અને અનુભવવા માટે લાગણીઓ આપી. ટૂંકમાં, ભગવાને આપણને બધું જ આપ્યું છે, એ તક આપી છે જેનાથી આપણે આ જીવનરૂપી વેપારમાં પ્રગતિ કરી શકીએ.
ભગવાને આપણને ૨૪ કલાકનો દિવસ આપ્યો છે. શું આપણને નથી લાગતું કે આ ૨૪ કલાકના માત્ર ૧૦ ટકા, એટલે કે લગભગ ૨ કલાક ભગવાનનો હક છે? આ સમય આપણે ખુશી ખુશી ભગવાનના નામ-સ્મરણમાં, પ્રાર્થનામાં, કે ધર્મકાર્યમાં વિતાવવો જોઈએ. આ તો આપણી કૃતજ્ઞતા વ્યક્ત કરવાની એક રીત છે એ પરમપિતાનો, જેમણે આપણને આ અણમોલ જીવન અને અઢળક સુખ આપ્યા છે.
જો આપણે મંગળની જેમ માત્ર પોતાની મહેનત અને સ્વાર્થનો જ વિચાર કરીશું અને ભગવાને આપેલા અવસર અને કૃપાને ભૂલી જઈશું, તો શું આપણે પણ એ જ અકૃતઘ્નતાના દોષી નહીં બનીએ? યાદ રાખો, જીવનનો સાચો હિસાબ ધનનો નહીં, પણ ધર્મનો અને કૃતજ્ઞતાનો છે.