સૂર્યનો પ્રખર તાપ ધરતીને દઝાડી રહ્યો હતો. શહેરના એક વૈભવી વિસ્તારને જોડતા રસ્તાના કિનારે, ધૂળ અને ગરમીમાં લપેટાયેલો એક યુવાન ભિખારી બેઠો હતો. તેનું શરીર સુદૃઢ હતું, હાથમ પગ મજબૂત દેખાતા હતા, છતાં તેની આંખોમાં એક અજીબ નિરાશા ઘેરાયેલી હતી. મહિનાઓથી તેને કોઈ કામ મળ્યું ન હતું, અને પેટનો ખાડો પૂરવા સિવાય તેની પાસે બીજો કોઈ વિકલ્પ ન હતો.
એ જ રસ્તેથી પસાર થઈ રહ્યા હતા શહેરના નામાંકિત ઉદ્યોગપતિ શેઠ ધનસુખલાલ. એમની ગાડીની ઠંડક અને એમનો રેશમી પહેરવેશ બહારના તાપમાનથી સાવ વિપરીત હતા. તેમની નજર આ ભિખારી પર પડી. સામાન્ય રીતે આવા દ્રશ્યોથી ટેવાયેલા હોવા છતાં, આ યુવાનની આંખોમાંની નિરાશાએ તેમનું ધ્યાન ખેંચ્યું. ગાડી ઊભી રખાવી, શેઠ ધનસુખલાલ નીચે ઉતર્યા.
“કેમ ભાઈ, આમ ભીખ માંગી રહ્યો છે? શરીર તો સાવ નિરોગી લાગે છે,” શેઠ ધનસુખલાલે નરમાશથી પૂછ્યું.
ભિખારી, જેનું નામ મંગળ હતું, તેણે ઊંચું જોયું. તેની આંખોમાં સહેજ શરમ અને લાચારી હતી. “શેઠજી, શું કહું… કેટલાય દરવાજા ખખડાવ્યા, પણ ક્યાંય કામ મળતું નથી. જો કોઈ કામ મળે, તો આ ક્ષણથી જ આ વાટકી ફેંકી દઉં!”
શેઠ ધનસુખલાલ હસ્યા. તેમની આંખોમાં એક ચમક આવી. “કામ? ના, હું તને કોઈ નોકરી તો નહીં આપી શકું.”
મંગળના ચહેરા પર ફરી નિરાશા છવાઈ. “તો પછી…?”
“પણ મારી પાસે એનાથી પણ કંઈક ઘણું સારું છે,” શેઠ બોલ્યા. “તું મારો ભાગીદાર બની જા.”
મંગળને પોતાના કાનો પર વિશ્વાસ ન આવ્યો. એક ભિખારી અને શહેરના સૌથી મોટા શેઠનો ભાગીદાર? શું આ કોઈ મજાક હતી? “ભાગીદાર? હું… અને આપનો ભાગીદાર? એ કઈ રીતે શક્ય છે?” તેનો અવાજ આશ્ચર્યથી ભરેલો હતો.
“હા, કેમ નહીં?” શેઠ ધનસુખલાલે ગંભીરતાથી કહ્યું. “મારી પાસે ચોખાની એક મોટી મિલ છે. તારું કામ એ ચોખાને બજારમાં પહોંચાડવાનું, વેચવાનું અને એનો હિસાબ રાખવાનું. દર મહિનાના અંતે જે પણ નફો થશે, તે આપણે વહેંચી લઈશું.”
મંગળની આંખોમાંથી ખુશીના આંસુ વહેવા લાગ્યા. આ સાંભળીને તેને લાગ્યું કે જાણે કોઈ સ્વર્ગીય દૂત તેના માટે ધરતી પર ઉતરી આવ્યા હોય. “આપ… આપ તો મારા માટે ભગવાન બનીને આવ્યા છો શેઠજી! આપનો આભાર હું કેવી રીતે વ્યક્ત કરું એ સમજાતું નથી.” થોડીવાર માટે તે ચૂપ થઈ ગયો, પછી સંકોચ સાથે પૂછ્યું, “પણ… આપણે નફાની વહેંચણી કઈ રીતે કરીશું? હું ૨૦ ટકા અને આપ ૮૦ ટકા? કે પછી હું ૧૦ ટકા અને આપ ૯૦ ટકા? જે પણ આપ નક્કી કરો, મને મંજૂર છે અને હું ખૂબ ખુશ છું.”
શેઠ ધનસુખલાલે મંગળના માથા પર પ્રેમથી હાથ મૂક્યો. “ના મંગળ, મારે નફાનો માત્ર ૧૦ ટકા જ જોઈએ છે. બાકીનો ૯૦ ટકા તારો. જેથી તું તારું જીવન સુધારી શકે, પ્રગતિ કરી શકે.”
આ સાંભળીને મંગળ પોતાના ઘૂંટણિયે પડી ગયો. તેની આંખોમાંથી ચોધાર આંસુ વહેતા હતા. “આપ જે કહેશો એ જ કરીશ શેઠજી. હું આપનો જીવનભર ઋણી રહીશ.”
અને ખરેખર, બીજા જ દિવસથી મંગળે કામે લાગી ગયો. શેઠ ધનસુખલાલની મિલમાંથી ઉત્તમ ગુણવત્તાના ચોખા બજારભાવ કરતાં સસ્તા મળતા હતા. મંગળે દિવસ-રાત એક કરીને મહેનત કરી. તેણે નાનામાં નાના વેપારીઓથી લઈને મોટા વેપારીઓ સુધી સંપર્ક સાધ્યો. તેની પ્રમાણિકતા અને મહેનત રંગ લાવી. ખૂબ જ ટૂંકા ગાળામાં તેનો વેપાર ખૂબ જ મોટા પાયે ફેલાઈ ગયો. તેની આવક અનેકગણી વધી ગઈ. રસ્તા પર ભીખ માંગતો મંગળ હવે એક સન્માનિત વેપારી બની ગયો હતો. તેનું જીવન સંપૂર્ણપણે બદલાઈ ગયું હતું.